Nghệ thuật xếp gạch

. Bài viết được trích dẫn từ cuốn sách của Koen Mulder, “Bề mặt sống động: Tổ chức cách xếp gạch như hoa văn nghệ thuật và công cụ bố cục”. Quyển sách được viết bằng tiếng Anh, 160 trang bằng chữ viết tay, minh họa tỉ mỉ, giới thiệu các phương án hoa văn có thể tạo ra khi thiết kế. 

Dưới đây là nội dung cuộc phỏng vấn với tác giả cuốn sách - Koen để tìm ra điều gì làm ông hứng thú trong việc viết về đề tài này, hiểu về cách Koen tổng hợp và xử lý tất cả những thông tin, đồng thời nhìn ra được tác dụng của cách nghiên cứu này có thể tác động lên sinh viên và kiến trúc sư. 

Fabian Dejtiar (FD): Sách “Bề mặt sống động: Tổ chức cách xếp gạch như hoa văn nghệ thuật và công cụ bố cục” nói về sự ảnh hưởng của cách xếp gạch lên sự tổ chức của tòa nhà. Điều gì truyền cảm hứng cho ông viết về điều này?

Koen Mulder (KM): Tôi làm việc trong một công ty kiến trúc chịu ảnh hưởng tích cực của trường phái Bossche và tỉ lệ của Dom Hans van der Laan. Chúng ta thường đem ra đo đạc bằng những bảng thước đo, dựa trên những con số tổng hợp và bằng một sự khéo léo biến nó thành một hình dạng xác định. Mặc dù là người luôn tìm thấy vẻ đẹp và sự hòa hợp trong kết quả cuối cùng, tôi không thích lý luận tự nhiên của thước đo. Nó định nghĩa phân loại con người với kinh nghiệm hình thể, cảm giác và trí tuệ của họ, trong khi mà trong thực tế, con người lại rất đa dạng. Một chút gì đó liên quan đến Modulor của Le Corbusier, Modulor có liên quan đến kinh nghiệm tâm lý toàn cầu của con người về không gian, kích thước và tỉ lệ. Đối với tôi, điều này hoàn toàn vô nghĩa, làm sao mà con người có thể không khác với những định kiến và khẳng định bên ngoài. Vì sự xác nhận này mà tôi, nghi ngờ rằng, tôi không thể tin vào điều gì. Nhưng đo bằng gang tay có thể hoạt động. Đó là một công cụ có thể đưa đến sự công nhận của nhóm hình dạng và không gian. Và nó bắt buộc nhà thiết kế phải làm việc thận trọng. 

Tôi tìm được sự giúp đỡ tương tự trong việc tạo lớp gạch một cách hệ thống, đặc biệt trong mối quan hệ giữa xếp chồng và hoa văn. Xây dựng bằng gạch giấu đi kích cỡ và tỉ lệ, khi mắt bạn chú ý đến những đường họa tiết nhiều hơn. Một hệ thống có kích thước dựa trên mối liên kết từ vữa gạch, đối với tôi còn hơn cả sự sắp xếp gạch, đặc biệt ở chỗ góc. Góc ở một trạng thái chờ - kích thước của những cấu kiện của tòa nhà có thể tính từ những đơn vị gạch được xếp. Một mặt, nó tạo ra sự hài hòa và mối quan hệ giữa các hình thể, mặt khác, nó mang bí mật “điều mà gạch muốn nói”. Gạch đặt ra luật lệ riêng của nó. Gạch và mạch hợp thành hoa văn, chẳng hạn  ¼ viên gạch gần nhau với 3 mạch, giống với tạo ra 2 đầu viên gạch và 1 mạch và bằng với hàng dọc một viên gạch. Quyển sách tôi không phải về gạch đá, mà là về mối quan hệ giữa gạch và mạch. Đó như luật của một tấm vải cho kiến trúc của bề mặt gạch. 

Trường phái của Bossche không suy nghĩ nhiều về hoa văn của mạch. Đối với tôi, vẻ đẹp và một quan hệ có ý nghĩa đã nằm trong chính nó. Và, mặc dù bắt đầu với ý nghĩ cao thượng đó, tôi vẫn bị trò chơi xếp gạch kéo đi.

FD: Quyển sách này có rất nhiều ảnh minh họa tuyệt vời được dành riêng cho nó. Quá trình đó diễn ra như thế nào? Đây có phải là thử thách lớn nhất?

KM: Thật ra mà nói thì đó không có quá trình. Nó bắt đầu từ sở thích cá nhân, mối quan hệ giữa những họa tiết xếp chồng mà tôi gọi một cách chuyển hóa là mô-típ, đã mê hoặc tôi. Một dấu chéo với hai đường chéo giao nhau là một ví dụ điển hình, đó là cách xếp gạch theo dây phương Bắc (monk bond) ở Hà Lan. Nó chỉ có đường chỉ ở phần trên nhưng nhìn xa, mắt bạn sẽ thấy nó như một họa tiết dây chuyền thẳng đứng.

Monk Bond

Tôi đưa những bức vẽ của tôi cho những kiến trúc sư khác và ngay lập tức chúng tôi đã có một sự đồng cảm đầy hứng khởi. Đó thực sự là một sự động viên. Sau đó tôi nhận được một khoảng trợ cấp nhờ vào việc phỏng vấn nhiều vị kiến trúc sư Hà Lan thích gạch. Mỗi lần như vậy, nó thật tuyệt vời khi vừa chơi vừa vẽ, bạn tìm ra được thứ mà bạn chưa hình dung được trước đó và nó giúp bạn sáng tỏ, bạn bắt đầu từ đó mà nhìn thấy những ví dụ trong thực tế. (Hay là thường trên Google street view, nếu nói cho trung thực.) Tôi nghĩ thật hay ho khi thiết kế trong tích tắc. Sự quan tâm của tôi về gạch là thứ hoa văn kết nối, ẩn dụ mà nói, là hệ quả của sự chuyển động ba chiều tịnh tiến. Đó thật sự mang một ý nghĩa. Bạn nghĩ bạn hiểu thứ đó trong khi nó có thể khiến bạn thất vọng vì suy nghĩ của mình. Ví dụ, một bức tường xếp theo kiểu English bonk có thể giống với kiểu Cross bond ở mặt khác, chỉ bằng cách thay đổi những viên gạch ngang của một trong những dòng tạo bởi gạch ngang liên quan đến mặt phẳng nằm ngang. Và cách xử lý góc thì còn rắc rối hơn nữa. Một cross bonk cần một viên gạch dọc trong một hàng nằm ngang để đảm bảo độ dài. Dòng này lại cần một viên nằm dọc khác trong góc để hoàn tất. Có những các xếp gạch như là Chinese bond, hai phẳng và một đưa ra, một bức tường dày ¾ - chỉ có thể có một giải pháp góc phù hợp. Điều này cần một tuần để giải ra.

English bond

English cross bond

Chinese Bond

FD: Ông nghĩ quyển sách sẽ ảnh hưởng thế nào đến kiến trúc sư? Đặc biệt là với sinh viên bởi vì ông tham gia vào các hoạt động giảng dạy.

KM: Sinh viên sẽ tìm được ý nghĩa thú vị của chi tiết. Tôi dạy về kiến trúc và xây dựng ở TU Delf, nơi mà chúng tôi mở ra CLB BK Brick Works (Tác phẩm gạch), để thử nghiệm chung hay để chỉ nhau kinh nghiệm. Những sinh viên đa phần là trên cử nhân. Quyển sách “Het Zinderend Oppervlak” (Bề mặt giật gân) đã được xuất bản nhờ vào sự giúp đở của 250 người đầu tư, kiến trúc sư thích chủ đề này. Yêu cầu về việc kêu gọi quỹ (“Làm ơn mua sách bây giờ và nhận nó trong vài năm tới?”) hiệu quả như một nam châm: Những người chuyên môn bắt đầu hứng thú gửi cho tôi sáng chế riêng của họ. 

Trong những thập niên 70-80, gạch giá rẻ ở Hà lan từng rất xấu, mới màu xám nâu, xám đỏ, xám vàng, màu be với bề mặt sạn cát. Nhưng sự hiện diện của gạch là điều kiện cần để bất động sản bán sự tồn tại lâu dài giả tạo. Vào lúc đó, chúng tôi bắt đầu cách nhiệt và kể từ đó chúng tôi bắt đầu có truyền thống cổ hữu là sắp gạch như một lớp sơn bóng che đi bề mặt của lớp cách nhiệt. Buồn cười là trái ngược với việc hoa văn sinh động đẹp mắt, tường gạch cho thấy kết cấu của nó giữ tấm sàn và đặt ở mặt trước như một chiếc tạp dề. Rất nhiều thứ được làm từ nửa viên gạch và mối nối tự do vì nó trông đáng tin và mang tính lịch sử trong khi mà trong thực tế lịch sử không bao giờ làm vậy (Trừ trường hợp được nhắc đến bởi trường phái Bossche trong những năm 50).

Vào thời điểm đó, gạch ở Hà Lan rơi vào tình huống nguy hiểm khi mà trở nên một viên gạch mỏng hình chữ nhật dính lên tường, một viên gạch trang trí. Đó không phải là điều xấu, tôi rất thích gốm sứ, nếu như nó được làm một cách cẩn thận. Đây là một cơ hội thuận lợi để quay về khía cạnh thanh thoát của bề mặt tường. Không may thay, bề mặt lại thường hay kẹt vào sự bắt chước tối giản. 

Tôi nghĩ là quyển sách trùng khớp với nhu cầu xúc chạm, khắc nổi, bóng đổ và khối của bề mặt. Thật vậy, kể từ những năm 90’s, xuất hiện một sự đánh giá lại về biểu đạt của gạch trong trường phái Amsterdam. Bản thân tôi đã gần tiếp thu hết những khái niệm vật chất của vữa và lưới thép mỏng mà chúng tôi được dạy. Kể từ lúc đó, rất nhiều gạch đẹp xuất hiện trên thị trường Hà Lan. Gạch trở thành nguyên liệu rẻ nhất mà chắc chắn nhất, mặc dù chỉ xuất hiện dưới một kích cỡ và kích cỡ này hơi lớn. Những hoa văn nghệ thuật được khám phá lại một lần nữa như tài sản kế thừa từ thời ông bà, như tình yêu của nghề thủ công tỉ lệ nhỏ. Chúng tôi thường mất đi sự nhất quán giữa hoa văn nhỏ và lớn bởi công trình thì làm ngoài công trường còn sự sản xuất hàng loạt các cấu kiện thì làm trong nhà máy. Và dĩ nhiên là gốm sứ, như một vật liệu xúc chạm theo thời gian với màu sắc và bỏng bẩy, giữ vững vị trí đứng đầu. Nó có thể bị hư hỏng mà không phải bị bể: tác dụng thời gian, xói mòn, rỉ sét. Tôi nghĩ nhiều kiến trúc sư còn thể hiện sự không thích sự hoàn hảo tuyệt đối. Giống như âm nhạc. Nó sẽ kích thích hơn khi mà điều gì đó được xây nên từ hình dạng không đều đặn, qua những hoa văn và sự sắp xếp, thức tỉnh nơi ta cảm nhận về trật tự. Tôi thực sự tin rằng với quyển sách tôi đang chỉ lướt trên những ngọn sóng đó. Nhưng một lần nữa, một quyển sách cụ thể có thể có tác dụng nhiều hơn là một tòa nhà khác. 

FD: Quyển sách của ông nói rằng có rất nhiều điều để kể về gạch, ông có nghĩ rằng có điều gì thiếu trong quyển sách không? Ông có định xuất bản một quyển sách khác về điều đó?

KM: Bởi vì quyển sách xuất bản bằng tiếng Hà Lan và tiếng Đức, tôi nên làm bản tiếng Anh trước, hoặc bản Đan Mạch hay Thụy Điển, bởi vì tôi luôn nghĩ rằng hoa văn nghệ thuật là kiến thức xây dựng chuẩn của những nước trên. Nhưng may mắn thay, những hình vẽ được mọi người hiểu hết. Tôi không có ý định xuất bản thêm sách mới, nhưng đôi khi tôi viết các bài báo mới trên website của mình: www.zinderendoppervlak.nl.

Hiện tại, tôi tập trung chủ yếu với nhiều khía cạnh khác nhau của gạch. Trong quá khứ, vữa vôi rất dễ uốn và gạch có thể tái sử dụng, nhưng một khi người ta sử dụng vữa xi măng, gạch bể không thể tách rời nguyên vẹn. Còn có nhiều và nhiều hệ thống xếp chồng khô xuất hiện mà tôi thấy rất thú vị và tôi nghĩ việc đem gạch và cây xanh đến gần nhau sẽ cho thành phố xanh hơn và không những làm một thành phố bền vững mà còn có thể, hơn cả quan trọng, hấp dẫn thẩm mỹ người dân. Trong khu đô thị, tôi thường thấy sự lâu dài và quan tâm đến một môi trường mà chúng ta muốn chia sẻ với con cháu hơn là số liệu về năng lượng tiêu thụ. Tôi có nghiên cứu về tường xanh gia cố bờ bằng gạch; bởi vì, một lần nữa, ở Hà Lan, những tường gia cố bờ bằng gạch được phủ thép không rỉ và bằng cột bê tông. Tôi muốn mang thêm vào (sinh thái học mà nói) tính năng về việc áp dụng gạch. Tôi tin rằng bởi vì gạch mang đến tỉ lệ con người cho đồ vật mà ta có thể cầm và xếp chồng, nó có thể mang đến một môi trường hấp dẫn sinh động cho con người. Nhưng nó cũng có thể không là gì hơn là một niềm tin cá nhân. Giống như là viên gạch lí tưởng 40x90x190mm có thể là nguồn cảm hứng liên kết với trung tâm thành phố cũ của tôi, thành phố Delft.